بیماری شریان محیطی (Peripheral Artery Disease یا PAD) یکی از بیماری‌های شایع و جدی عروقی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان، از جمله در ایران، را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که شریان‌های محیطی، به‌ویژه در پاها، به دلیل تجمع پلاک (ترکیبی از چربی، کلسترول و سایر مواد) تنگ و سفت می‌شوند. این وضعیت جریان خون به اندام‌ها را کاهش می‌دهد و می‌تواند عوارض جدی مانند درد، زخم‌های غیرقابل ترمیم، و حتی در موارد شدید، قطع عضو را به دنبال داشته باشد. علاوه بر این، PAD یک نشانه هشداردهنده برای مشکلات قلبی و مغزی است، زیرا نشان‌دهنده وجود آترواسکلروز (تصلب شرایین) در سایر نقاط بدن است. در این مقاله، به بررسی جامع PAD، علائم، علل، عوامل خطر، روش‌های تشخیص و مدیریت آن و نقش کلینیک تخصصی قلب دکتر زهرا سوندرومی در کمک به بیماران مبتلا به این بیماری میپردازیم .
تعریف و علل بیماری شریان محیطی (PAD)
بیماری شریان محیطی زمانی رخ می‌دهد که پلاک در دیواره‌های شریان‌های محیطی، عمدتاً در پاها، تجمع می‌یابد. این پلاک‌ها، که از کلسترول، کلسیم و سایر مواد تشکیل شده‌اند، باعث تنگ شدن یا انسداد شریان‌ها می‌شوند. در نتیجه، جریان خون غنی از اکسیژن به عضلات، پوست و سایر بافت‌های اندام کاهش می‌یابد. این وضعیت می‌تواند به مشکلات متعددی منجر شود، از جمله درد هنگام راه رفتن، ضعف عضلانی یا حتی از دست دادن کامل جریان خون در موارد شدید، که به آن ایسکمی حاد می‌گویند. ایسکمی حاد مشابه حمله قلبی در قلب است، اما در اندام‌ها رخ می‌دهد و می‌تواند نیاز به جراحی یا حتی قطع عضو را ایجاد کند.
علل اصلی PAD شامل آترواسکلروز است که با افزایش سن، رژیم غذایی ناسالم، و عوامل خطر مانند سیگار کشیدن تشدید می‌شود. این بیماری معمولاً به‌تدریج پیشرفت می‌کند، اما بدون تشخیص و درمان به‌موقع، می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
علائم و نشانه‌های PAD
بیماری شریان محیطی (PAD) یک بیماری شایع است که در آن شریان‌های تنگ شده، جریان خون به اندام‌ها (معمولاً پاها) را کاهش می‌دهند. بسیاری از افراد مبتلا به PAD در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارند، که این موضوع تشخیص زودهنگام را دشوار می‌کند. با این حال، با پیشرفت بیماری، علائم زیر ممکن است ظاهر شوند که شدت و نوع آن‌ها می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.
-
-
درد یا گرفتگی در پاها (کلادیکاسیون): شایع‌ترین علامت PAD، دردی است که هنگام فعالیت بدنی مانند راه رفتن یا بالا رفتن از پله‌ها در عضلات پا (معمولاً در ساق پا، ران یا باسن) رخ می‌دهد. این درد که به آن کلادیکاسیون (claudication) گفته می‌شود، به دلیل نرسیدن اکسیژن کافی به عضلات ایجاد می‌شود و با چند دقیقه استراحت بهبود می‌یابد.
-
-
-
احساس سنگینی، بی‌حسی یا ضعف در پاها: برخی افراد به جای درد، احساس سنگینی یا خستگی شدید در پاهای خود دارند. همچنین، ممکن است احساس بی‌حسی یا ضعف در پاها و عضلاتشان داشته باشند که انجام فعالیت‌های روزمره را برایشان دشوار می‌کند.
-
-
-
زخم‌های دیر ترمیم‌شونده: کاهش جریان خون به پاها می‌تواند باعث شود زخم‌ها، به‌ویژه در ساق پا، قوزک پا یا انگشتان، به کندی بهبود یابند یا اصلاً ترمیم نشوند. این زخم‌ها ممکن است عفونی شده و در موارد شدید به قانقاریا و حتی قطع عضو منجر شوند.
-
-
-
تغییرات در پوست و دمای پاها: به دلیل کمبود خون‌رسانی، پوست پاها ممکن است سرد، خشک، براق یا مایل به آبی شود. همچنین، رشد مو روی پاها کاهش می‌یابد و ناخن‌های پا شکننده یا ضخیم می‌شوند.
-
-
-
درد در حالت استراحت: در مراحل پیشرفته‌تر PAD، درد ممکن است حتی زمانی که فرد دراز کشیده یا نشسته است نیز ادامه یابد. این درد معمولاً در انگشتان پا یا کف پا احساس می‌شود و ممکن است با آویزان کردن پا از تخت برای کمک به جریان خون، کمی تسکین یابد.
-
-
-
سایر علائم: برخی بیماران ممکن است دچار آتروفی عضلانی و کاهش حجم پا، یا ضعف در نبض پا شوند که پزشک می‌تواند آن را بررسی کند.
-
این علائم ممکن است به اشتباه به پیری یا مشکلات دیگر نسبت داده شوند، به‌ویژه در افرادی که فعالیت بدنی کمی دارند یا دیابت دارند، که می‌تواند علائم را مخفی کند. به همین دلیل، توجه به این نشانه‌ها و مراجعه به‌موقع به متخصص قلب و عروق بسیار مهم است.
عوامل خطر PAD
عوامل متعددی خطر ابتلا به PAD را افزایش می‌دهند که برخی از آن‌ها قابل کنترل و برخی غیرقابل کنترل هستند:
-
-
سیگار کشیدن: سیگار یکی از قوی‌ترین و قابل کنترل‌ترین عوامل خطر برای PAD است. مواد شیمیایی موجود در دود سیگار به دیواره رگ‌ها آسیب می‌رسانند و سرعت تصلب شرایین (آترواسکلروز) را به شدت افزایش می‌دهند. افراد سیگاری ممکن است ۱۰ سال زودتر از افراد غیرسیگاری به PAD مبتلا شوند و همچنین خطر ابتلا به عوارض جدی‌تر مانند قانقاریا و قطع عضو در آن‌ها بالاتر است.
-
-
-
دیابت: دیابت کنترل‌نشده می‌تواند به رگ‌های خونی آسیب جدی برساند و خطر ابتلا به PAD را تا چهار برابر افزایش دهد. سطوح بالای قند خون در طولانی‌مدت به دیواره‌های شریان‌ها آسیب می‌زند و آن‌ها را سفت و باریک می‌کند. این وضعیت، به‌ویژه در ترکیب با سایر عوامل خطر مانند سیگار، می‌تواند به عوارض جدی مانند زخم‌های غیرقابل ترمیم و در نهایت قطع عضو منجر شود.
-
-
-
فشار خون بالا (هایپرتنشن): فشار خون بالا به دیواره‌های داخلی شریان‌ها فشار وارد کرده و به آن‌ها آسیب می‌رساند. این آسیب زمینه‌ساز تجمع پلاک‌های چربی و کلسترول (آترواسکلروز) می‌شود که در نهایت منجر به تنگی شریان‌ها و کاهش جریان خون می‌گردد. کنترل فشار خون یکی از راه‌های مؤثر برای کاهش خطر ابتلا به PAD است.
-
-
-
کلسترول بالا: افزایش سطح کلسترول بد (LDL) در خون، یکی از دلایل اصلی تشکیل پلاک‌های چربی در دیواره شریان‌ها است. این پلاک‌ها با گذشت زمان بزرگ‌تر شده و جریان خون را مسدود می‌کنند. مدیریت سطح کلسترول از طریق رژیم غذایی، ورزش و دارو می‌تواند به جلوگیری از این فرآیند کمک کند.
-
-
-
سن: خطر ابتلا به PAD با افزایش سن، به‌ویژه پس از ۶۵ سالگی، به طور طبیعی افزایش می‌یابد. با این حال، در افراد دارای سایر عوامل خطر مانند دیابت و سیگار، PAD می‌تواند در سنین پایین‌تر نیز رخ دهد.
-
-
-
سابقه خانوادگی: داشتن سابقه خانوادگی بیماری‌های قلبی-عروقی، از جمله PAD یا تصلب شرایین، نشان‌دهنده استعداد ژنتیکی است و می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.
-
-
-
سایر عوامل خطر: برخی دیگر از عوامل که کمتر شایع هستند اما همچنان مهم‌اند، عبارتند از: چاقی، کم‌تحرکی، بیماری مزمن کلیوی، و برخی شرایط ژنتیکی یا بیماری‌های التهابی. همچنین، مطالعات نشان داده‌اند که برخی نژادها، مانند سیاه‌پوستان، بیشتر در معرض خطر ابتلا به PAD قرار دارند.
-
ارتباط PAD با بیماری‌های قلبی و سکته مغزی
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های PAD این است که به‌عنوان یک پرچم قرمز برای بیماری‌های قلبی و عروقی عمل می‌کند. PAD نشان‌دهنده وجود آترواسکلروز سیستمیک است، به این معنی که شریان‌های قلب (بیماری شریان کرونری) یا مغز (بیماری شریان کاروتید) نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گرفته باشند. افرادی که PAD دارند، دو برابر بیشتر در معرض خطر مرگ ناشی از حمله قلبی یا سکته مغزی هستند. این ارتباط به این دلیل است که پلاک‌های مشابهی که شریان‌های پاها را تنگ می‌کنند، می‌توانند در شریان‌های قلب یا مغز نیز ایجاد شوند و جریان خون را مختل کنند.
برای کاهش این خطرات، ارزیابی جامع سلامت قلب و عروق ضروری است. در کلینیک تخصصی قلب دکتر زهرا سوندرومی، خدماتی مانند **اکوکاردیوگرافی**، **نوارقلب**، **هولتر فشارخون** و **تست ورزش** برای بررسی سلامت قلب و شناسایی مشکلات عروقی ارائه می‌شوند. این ابزارهای تشخیصی می‌توانند به شناسایی زودهنگام بیماری‌های مرتبط با PAD کمک کنند.
تشخیص اولیه PAD
تشخیص زودهنگام PAD می‌تواند از پیشرفت بیماری و عوارض جدی جلوگیری کند. فرآیند تشخیص معمولاً با معاینه بالینی آغاز می‌شود، که در آن پزشک پوست پاها را از نظر تغییر رنگ، زخم یا دمای غیرطبیعی بررسی می‌کند و نبض شریان‌های پا را کنترل می‌کند. یکی از دقیق‌ترین و ساده‌ترین روش‌های تشخیصی، تست **شاخص مچ پایی-بازویی (ABI)** است. این تست، که در کلینیک دکتر زهرا سوندرومی نیز ارائه می‌شود، فشار خون در مچ پا و بازو را مقایسه می‌کند تا جریان خون در پاها را ارزیابی کند. ABI کمتر از ۰.۹ نشان‌دهنده PAD است، در حالی که مقادیر بالاتر از ۱.۳ ممکن است به شریان‌های سفت اشاره کند.
در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر، ممکن است از **اکو داپلر رنگی** یا تصویربرداری پیشرفته مانند سی‌تی اسکن یا MRI استفاده شود. این ابزارها به پزشکان کمک می‌کنند تا محل دقیق انسداد شریان‌ها را شناسایی کنند و بهترین گزینه درمانی را پیشنهاد دهند.
نکات پیشگیری از PAD
پیشگیری از PAD با مدیریت عوامل خطر و اتخاذ سبک زندگی سالم امکان‌پذیر است. در ادامه چند توصیه کلیدی ارائه شده است:
– **فعالیت بدنی منظم**: حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط در هفته، مانند پیاده‌روی سریع، می‌تواند به بهبود جریان خون و کاهش خطر PAD کمک کند.
– **ترک سیگار**: ترک سیگار مهم‌ترین گام برای کاهش خطر PAD و بهبود نتایج درمان است.
– **تغذیه سالم**: رژیم غذایی غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و ماهی (مانند سالمون) و محدود کردن غذاهای چرب و سرخ‌شده.
– **کنترل فشار خون و کلسترول**: بررسی منظم فشار خون و کلسترول و استفاده از داروهای تجویزی در صورت نیاز.
– **مدیریت دیابت**: کنترل قند خون برای جلوگیری از عوارض عروقی حیاتی است.
– **مراقبت از پاها**: بررسی روزانه پاها برای جلوگیری از زخم و عفونت و استفاده از کفش‌های مناسب.
کلینیک تخصصی قلب دکتر زهرا سوندرومی خدمات **مشاوره تغذیه، ورزش و سبک زندگی سالم** را ارائه می‌دهد تا به بیماران کمک کند این تغییرات را به‌طور مؤثر در زندگی خود پیاده کنند.
بیماری شریان محیطی یک بیماری جدی اما قابل مدیریت است که با تشخیص زودهنگام و تغییرات مناسب در سبک زندگی می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. آگاهی از علائم، عوامل خطر و گزینه‌های تشخیصی و درمانی، بیماران را قادر می‌سازد تا نقش فعالی در حفظ سلامت خود داشته باشند. اگر شما یا عزیزانتان علائمی مانند درد پا هنگام راه رفتن یا زخم‌های غیرقابل ترمیم دارید، همین امروز با متخصص مشورت کنید.در مقاله های آتی به بررسی راهکارهای عملی برای پیشگیری از بیماری شریان محیطی خواهیم پرداخت و نکاتی کاربردی برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری ارائه خواهیم داد.
برای آگاهی بیشتر درباره سلامت قلب، کتاب «کاردیو اسمارت ؛ آنچه همه باید در مورد قلب و عروق بدانند» را بخوانید.
بازدیدها: 17
