چرا ضربان قلب کند می‌شود؟
قلب انسان، این عضو شگفت‌انگیز، مانند یک ارکستر پیچیده عمل می‌کند که هر ضربان آن با دقت توسط سیگنال‌های الکتریکی تنظیم می‌شود. این سیگنال‌ها، که از گره‌های تخصصی قلب منشأ می‌گیرند، ریتمی هماهنگ ایجاد می‌کنند تا خون و اکسیژن به تمام بدن برسد. اما گاهی اوقات، این ریتم کندتر از حد انتظار می‌شود و حالتی به نام برادی‌کاردی رخ می‌دهد، یعنی ضربان قلب کمتر از ۶۰ بار در دقیقه در حالت استراحت. آیا این کندی همیشه نشانه‌ی خطر است؟ پاسخ به این سؤال بستگی به شرایط فرد دارد. در برخی موارد، ضربان قلب آهسته نشانه‌ای از سلامت و کارایی بالای قلب است، مثل آنچه در ورزشکاران حرفه‌ای می‌بینیم. اما در موارد دیگر، می‌تواند علامتی از یک مشکل جدی باشد که نیاز به بررسی دقیق دارد.
برادی‌کاردی می‌تواند علائم مختلفی ایجاد کند، از خستگی و سرگیجه گرفته تا احساس ضعف یا حتی غش کردن. گاهی هم ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد و فقط در معاینات پزشکی کشف شود. شناخت علل این وضعیت، چه بی‌خطر و چه جدی، کلید مدیریت آن است. در این مقاله، ما سفری به دنیای علل برادی‌کاردی خواهیم داشت؛ از عوامل طبیعی که جای نگرانی ندارند تا بیماری‌هایی که نیاز به توجه فوری دارند. در کلینیک تخصصی و فوق‌تخصصی دکتر زهرا سوندرومی، ما با استفاده از ابزارهای پیشرفته‌ای مثل اکوکاردیوگرافی ، نوارقلب و هولتر مانیتورینگ به شما کمک می‌کنیم تا ریشه‌ی این مشکل را پیدا کنید و بهترین مسیر درمانی را انتخاب کنید. بیایید با هم این موضوع را عمیق‌تر کاوش کنیم و ببینیم چه عواملی می‌توانند ضربان قلب شما را کندتر کنند.
علل طبیعی و بی‌خطر برادی‌کاردی
همه‌ی موارد برادی‌کاردی به معنای وجود بیماری نیستند. در واقع، برای برخی افراد، ضربان قلب پایین نشانه‌ای از یک قلب قوی و کارآمد است. یکی از بهترین مثال‌ها، ورزشکاران حرفه‌ای هستند. افرادی که به‌طور منظم ورزش‌های هوازی سنگین مثل دویدن، شنا یا دوچرخه‌سواری انجام می‌دهند، قلب‌شان به مرور زمان قوی‌تر می‌شود. این قلب قوی با هر ضربان، حجم بیشتری از خون را پمپ می‌کند، بنابراین در حالت استراحت نیاز به ضربان‌های کمتری دارد. برای این افراد، ضربان قلب بین ۴۰ تا ۵۰ بار در دقیقه کاملاً طبیعی است و حتی نشانه‌ای از سلامت قلبی-عروقی آن‌هاست. مثلاً دوندگان ماراتن یا ورزشکاران رشته‌های استقامتی اغلب چنین ویژگی‌ای دارند و این وضعیت هیچ خطری برایشان ایجاد نمی‌کند.
یکی دیگر از شرایط طبیعی که می‌تواند باعث برادی‌کاردی شود، خواب عمیق است. وقتی بدن در فاز استراحت عمیق (مثل خواب REM) قرار می‌گیرد، سیستم پاراسمپاتیک غالب می‌شود و فعالیت قلب کاهش می‌یابد. این سیستم، که بخشی از دستگاه عصبی خودمختار است، به قلب دستور می‌دهد تا آهسته‌تر بزند، چون نیاز بدن به اکسیژن در این حالت کمتر است. این تغییرات بخشی از ریتم طبیعی شبانه‌روزی بدن هستند و معمولاً جای نگرانی ندارند. با این حال، اگر ضربان قلب به‌طور مداوم در طول روز یا در حالت بیداری هم پایین باشد، ممکن است نیاز به بررسی داشته باشد.
علاوه بر این، برخی افراد به‌طور ژنتیکی ضربان قلب پایین‌تری دارند. این ویژگی گاهی در خانواده‌ها دیده می‌شود و اگر با علائمی مثل سرگیجه یا خستگی همراه نباشد، معمولاً بی‌خطر است. در کلینیک ما، ما از ابزارهایی مثل هولتر نوارقلب استفاده می‌کنیم که ضربان قلب شما را در طول ۲۴ تا ۴۸ ساعت پایش می‌کند. این دستگاه کوچک و قابل‌حمل به ما کمک می‌کند تا الگوی ضربان قلب شما را در شرایط مختلف، از خواب تا فعالیت روزانه، بررسی کنیم و مطمئن شویم که کندی ضربان در محدوده‌ی سالم قرار دارد. اگر ورزشکار هستید یا به‌طور طبیعی ضربان قلب پایینی دارید، این پایش می‌تواند خیال شما را راحت کند که همه‌چیز تحت کنترل است.
اختلالات سیستم الکتریکی قلب
وقتی صحبت از علل جدی‌تر برادی‌کاردی می‌شود، پای سیستم الکتریکی قلب به میان می‌آید. این سیستم، که شامل گره سینوسی، گره دهلیزی-بطنی و مسیرهای الکتریکی است، مثل یک مدار پیچیده عمل می‌کند. اگر بخشی از این مدار دچار مشکل شود، ریتم قلب به هم می‌ریزد و ممکن است ضربان قلب به‌طور غیرطبیعی کند شود. دو نوع اختلال اصلی در این زمینه وجود دارد:
-
-
اختلال گره سینوسی: گره سینوسی، که به‌عنوان ضربان‌ساز طبیعی قلب شناخته می‌شود، سیگنال‌های الکتریکی را تولید می‌کند که ضربان قلب را شروع می‌کنند. اما گاهی این گره به‌درستی کار نمی‌کند و سیگنال‌ها را کندتر یا نامنظم تولید می‌کند. این مشکل می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله پیری، که باعث تخریب تدریجی بافت گره می‌شود، یا آسیب به قلب به دلیل بیماری‌هایی مثل میوکاردیت (التهاب عضله قلب) یا ایسکمی (کاهش خون‌رسانی به قلب). مثلاً در افراد مسن، سندرم گره سینوسی بیمار (Sick Sinus Syndrome) شایع است و می‌تواند باعث برادی‌کاردی متناوب یا حتی توقف موقت ضربان قلب شود.
-
-
-
بلوک قلبی: در این حالت، سیگنال‌های الکتریکی بین دهلیزها و بطن‌ها به‌خوبی منتقل نمی‌شوند. بلوک قلبی می‌تواند درجات مختلفی داشته باشد، از خفیف (درجه یک) تا شدید (درجه سه یا بلوک کامل). در بلوک کامل، بطن‌ها به‌طور مستقل از دهلیزها می‌زنند و ضربان قلب به‌شدت کاهش می‌یابد. این مشکل گاهی نتیجه‌ی بیماری‌های زمینه‌ای مثل حمله قلبی، فیبروز قلب یا کاردیومیوپاتی (بیماری عضله قلب) است.
-
این اختلالات می‌توانند علائم مختلفی ایجاد کنند، از خستگی و سرگیجه تا سنکوپ (غش کردن). برای تشخیص دقیق، در کلینیک ما از ابزارهای تشخیصی پیشرفته مثل اکو داپلر سه‌بعدی و نوارقلب استفاده می‌کنیم. این ابزارها به ما امکان می‌دهند تا ساختار و عملکرد قلب را بررسی کنیم و ببینیم آیا مشکل از گره سینوسی است، مسیرهای الکتریکی یا آسیب به خود عضله قلب. اگر برادی‌کاردی ناشی از این اختلالات باشد، ممکن است نیاز به درمان‌هایی مثل تنظیم داروها یا حتی نصب پیس‌میکر (دستگاه ضربان‌ساز) باشد تا ریتم قلب به حالت طبیعی برگردد.
نقش داروها و شرایط پزشکی
گاهی اوقات، برادی‌کاردی نتیجه‌ی عوامل خارجی مثل داروها یا شرایط پزشکی خاص است. بسیاری از داروهایی که برای درمان بیماری‌های قلبی-عروقی استفاده می‌شوند، می‌توانند ضربان قلب را کاهش دهند.
-
بتابلوکرها (مثل آتنولول یا متوپرولول) که برای کنترل فشار خون بالا یا آریتمی تجویز می‌شوند، فعالیت سیستم سمپاتیک را کاهش می‌دهند و می‌توانند باعث برادی‌کاردی شوند.
-
مسدودکننده‌های کانال کلسیم (مثل دیلتیازم یا وراپامیل) نیز با کاهش سرعت سیگنال‌های الکتریکی در قلب، ممکن است ضربان را کند کنند.
-
داروهای ضدآریتمی مثل آمیودارون هم گاهی این اثر را دارند.
اگر در حال مصرف این داروها هستید و علائمی مثل سرگیجه، خستگی یا احساس ضربان قلب آهسته دارید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است نیاز به تنظیم دوز یا تغییر دارو باشد.
علاوه بر داروها، برخی شرایط پزشکی نیز می‌توانند باعث برادی‌کاردی شوند. یکی از شایع‌ترین آن‌ها کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) است. وقتی غده تیروئید به‌اندازه کافی هورمون تولید نکند، متابولیسم بدن کند می‌شود و این کندی روی قلب هم اثر می‌گذارد. علائم دیگری مثل خستگی، افزایش وزن و احساس سرما می‌توانند سرنخ‌هایی از این مشکل باشند.
یکی دیگر از شرایط مرتبط، آپنه خواب است. در این اختلال، تنفس فرد در طول خواب به‌طور مکرر قطع می‌شود، که باعث کاهش اکسیژن خون و فشار روی قلب می‌شود. این وضعیت می‌تواند به برادی‌کاردی منجر شود، به‌خصوص در شب. بیماری‌های عفونی مثل اندوکاردیت (التهاب لایه داخلی قلب) یا حتی تب روماتیسمی نیز در موارد نادر می‌توانند سیستم الکتریکی قلب را مختل کنند.
در کلینیک تخصصی ما، ما با ابزارهایی مثل هولتر نوار قلب، تست استرس اکو و ارجاع به آزمایش‌های خون برای بررسی تیروئید و الکترولیت‌ها، این شرایط را ریشه‌یابی می‌کنیم. این رویکرد جامع به ما کمک می‌کند تا نه‌تنها برادی‌کاردی، بلکه عوامل زمینه‌ای آن را هم شناسایی و درمان کنیم.
عوامل خارجی و سبک زندگی
عوامل خارج از بدن هم می‌توانند روی ضربان قلب اثر بگذارند. یکی از این عوامل، مصرف مواد خاص است. مثلاً مصرف بیش از حد الکل می‌تواند سیستم عصبی خودمختار را مختل کند و باعث کاهش ضربان قلب شود. مواد مخدر، به‌خصوص موادی مثل اپیوئیدها، نیز می‌توانند اثر مشابهی داشته باشند.
یکی از موارد کمتر شناخته‌شده، بیماری لایم است. این بیماری، که از طریق نیش کنه منتقل می‌شود، در برخی افراد باعث التهاب قلب (میوکاردیت لایم) و بلوک قلبی می‌شود. اگر در مناطق پرخطر زندگی می‌کنید و علائمی مثل خستگی، تب یا برادی‌کاردی دارید، این بیماری می‌تواند یکی از احتمالات باشد. آزمایش خون و مشاوره با متخصص می‌تواند این موضوع را روشن کند.
سبک زندگی ناسالم هم نقش مهمی دارد. مثلاً:
-
سیگار کشیدن باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به قلب می‌شود و می‌تواند به‌طور غیرمستقیم روی ریتم قلب اثر بگذارد.
-
استرس مزمن سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک را از تعادل خارج می‌کند و ممکن است به تغییرات ریتم قلب منجر شود.
-
کمبود مواد مغذی مثل پتاسیم یا منیزیم، که برای عملکرد الکتریکی قلب ضروری هستند، نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد.
در کلینیک دکتر زهرا سوندرومی، ما برنامه‌های جامعی برای اصلاح سبک زندگی ارائه می‌دهیم. از مشاوره تغذیه برای بهبود رژیم غذایی گرفته تا برنامه‌های بازتوانی قلبی که شامل ورزش‌های مناسب و تکنیک‌های مدیریت استرس مثل مدیتیشن و یوگا هستند. این اقدامات می‌توانند به پیشگیری از برادی‌کاردی و بهبود سلامت کلی قلب کمک کنند.
شناخت علل برای پیشگیری و درمان بهتر
برادی‌کاردی یک وضعیت چندوجهی است که می‌تواند از یک ویژگی طبیعی بدن تا علامتی از یک بیماری جدی متغیر باشد. شناخت دقیق علل آن، از عوامل بی‌خطر مثل ورزش یا خواب گرفته تا مشکلات پیچیده‌تر مثل اختلالات الکتریکی قلب یا بیماری‌های زمینه‌ای، اولین قدم برای مدیریت مؤثر این وضعیت است.
در کلینیک تخصصی و فوق‌تخصصی دکتر زهرا سوندرومی، ما با ابزارهای تشخیصی پیشرفته مثل اکو داپلر بافتی، تست ورزش و هولتر مانیتورینگ به شما کمک می‌کنیم تا دقیقاً بدانید چه چیزی پشت ضربان قلب آهسته‌تان است. تیم ما نه‌تنها روی تشخیص تمرکز دارد، بلکه راهکارهای شخصی‌سازی‌شده‌ای برای درمان و پیشگیری ارائه می‌دهد، از تنظیم داروها تا اصلاح سبک زندگی.
اگر سوالی دارید یا نگران ضربان قلب خود هستید، همین امروز با ما تماس بگیرید. ما اینجا هستیم تا به شما کمک کنیم با اطمینان بیشتری به سلامت قلب‌تان نگاه کنید. در مقاله های آتی ، قرار است راهکارهای عملی و نکات روزمره‌ای را بررسی کنیم که به شما کمک می‌کنند با این وضعیت بهتر کنار بیایید و کیفیت زندگی‌تان را بهبود دهید.
برای آگاهی بیشتر درباره سلامت قلب، کتاب «کاردیو اسمارت ؛ آنچه همه باید در مورد قلب و عروق بدانند» را بخوانید.
بازدیدها: 8
