با افزایش سن، بدن انسان دستخوش تغییراتی میشود که میتواند توانایی آن را برای مقابله با بیماریها و استرسهای جسمانی کاهش دهد. یکی از این تغییرات، پدیدهای به نام شکنندگی (Frailty) است که در میان افراد مسن، بهویژه کسانی که به بیماریهای قلبی مبتلا هستند، شایع است. شکنندگی نهتنها کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار میدهد، بلکه میتواند خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و عوارض مرتبط با آن را افزایش دهد. در کلینیک تخصصی قلب دکتر زهرا سوندرومی، با بهرهگیری از خدمات پیشرفته مانند اکوکاردیوگرافی، هولتر فشار خون و مشاوره تغذیه و سبک زندگی سالم، به بیماران مسن کمک میکنیم تا با مدیریت شکنندگی، سلامت قلب خود را حفظ کنند. در این مقاله، به بررسی مفهوم شکنندگی، علائم آن، ارتباط آن با بیماریهای قلبی و راهکارهای پیشگیری و مدیریت آن میپردازیم.
شکنندگی چیست و چرا اهمیت دارد؟
شکنندگی یک وضعیت پزشکی است که در آن بدن ذخایر فیزیولوژیکی خود را برای مقابله با بیماریها یا استرسهای جسمانی از دست میدهد. این وضعیت با کاهش قدرت، استقامت و توانایی بازگشت به حالت عادی پس از بیماری یا آسیب مشخص میشود. در افراد بالای 80 سال، حدود 3 نفر از هر 10 نفر و در افراد بالای 90 سال، بیش از 4 نفر از هر 10 نفر به شکنندگی مبتلا هستند. این وضعیت اغلب پیش از افت شدید سلامتی ظاهر میشود و میتواند بهعنوان یک زنگ خطر برای نیاز به مراقبتهای بیشتر عمل کند.
علائم اصلی شکنندگی
۱. کاهش وزن غیرعادی و ناخواسته
از دست دادن وزن بیش از حد و بدون دلیل مشخص (ناخواسته) یکی از نشانههای اصلی شکنندگی (Frailty) در افراد مسن است. این یعنی فرد بدون اینکه رژیم گرفته باشد یا تلاش آگاهانهای برای کاهش وزن داشته باشد، ناگهان بخش قابل توجهی از وزن بدنش را از دست میدهد. این اتفاق نشان میدهد که بدن در حال مصرف ذخایر خود است و انرژی کمتری نسبت به نیاز روزانهاش دریافت میکند.
دلایل اصلی :
-
-
-
کاهش اشتها (آنورکسی – Anorexia): به معنی از دست دادن علاقه یا تمایل به غذا خوردن است. در افراد شکننده، این حالت به دلیل تغییرات طبیعی بدن (مثل کم شدن حس چشایی یا سیری زودرس)، عوارض داروها یا حتی افسردگی و انزوا اتفاق میافتد و باعث میشود فرد کالری بسیار کمی مصرف کند.
-
-
-
-
-
مشکلات در بلع: دشواری در قورت دادن غذا به دلیل مشکلات دهان و دندان، خشکی دهان یا مشکلات عصبی (مانند تأثیرات سکتههای قبلی) فرد را وادار میکند که از غذا خوردن پرهیز کند تا از خفگی یا ناراحتی جلوگیری کند.
-
-
-
-
-
شرایط متابولیک پنهان: به معنی فرآیندهایی است که بدن برای تولید انرژی و حفظ حیات انجام میدهد. شرایط پنهان (مانند بیماریهای مزمن تشخیص داده نشده یا التهاب دائمی) باعث میشوند بدن انرژی بیشتری بسوزاند یا نتواند مواد مغذی را به خوبی جذب کند، در نتیجه وزن علیرغم مصرف عادی غذا کاهش مییابد.
-
-
-
-
-
کاهش توده عضلانی (سارکوپنی) : بخش نگرانکننده این کاهش وزن، کاهش توده عضلانی است که در پزشکی به آن سارکوپنی (Sarcopenia) میگویند.از دست دادن پیشرونده و عمومی توده و قدرت عضلانی که به دلیل افزایش سن و کمتحرکی رخ میدهد. وقتی یک فرد شکننده وزن کم میکند، بخش عمدهای از این کاهش مربوط به از دست رفتن این “بافت فعال” (عضله) است، نه فقط چربی ، که باعث ضعف عمومی میشود؛ یعنی توانایی بدن برای انجام کارهای ساده (مانند بلند شدن از صندلی یا حمل وسایل) کم شده و فرد به شدت در معرض خطر افتادن و آسیبدیدگی قرار میگیرد. این وضعیت، شکنندگی را تشدید میکند.
-
-
۲. خستگی غیرعادی و مداوم (Exhaustion)
احساس خستگی شدید، ضعف یا بیحالی مداوم که حتی پس از استراحت نیز برطرف نمیشود. این خستگی نه تنها جسمی است، بلکه میتواند جنبههای روانی و روحی را نیز درگیر کند. فرد احساس میکند که برای انجام کارهای معمول روزمره، انرژی کافی ندارد. این علامت اغلب با کاهش انگیزه و حس «درماندگی» توصیف میشود.
۳. ضعف عمومی و کاهش قدرت دست گرفتن
این علامت به کاهش محسوس قدرت عضلانی در سراسر بدن، به ویژه در اندامها، اشاره دارد. قدرت دست گرفتن (Grip Strength) یکی از بهترین و عینیترین شاخصهای قدرت عضلانی کلی است که در افراد شکننده به طور قابل توجهی کاهش مییابد. ضعف عضلانی مستقیماً ریسک افتادن (سقوط)، آسیبدیدگی و ناتوانی در انجام فعالیتهای روزانه (ADL) را افزایش میدهد.
۴. کندی سرعت راه رفتن (Slowness)
کاهش سرعت راه رفتن یا کندی حرکت غیرطبیعی یکی از ویژگیهای بارز شکنندگی است. این کندی نه تنها بر قدم زدن، بلکه بر تمامی حرکات ارادی فرد تأثیر میگذارد. سرعت راه رفتن فرد به دلیل ضعف عضلانی و مشکلات تعادلی، پایینتر از حد متوسط برای سن و جنسیت اوست. این مسئله باعث میشود که فرد در عبور از خیابان یا انجام به موقع کارها با مشکل مواجه شود.
۵. کاهش سطح فعالیت جسمی (Low Physical Activity)
تمایل به کمتحرکی و صرف انرژی کم در فعالیتهای بدنی روزانه است. فرد از انجام فعالیتهای متوسط تا شدید اجتناب میکند. این کاهش شامل کارهایی مانند پیادهروی، باغبانی یا کارهای خانه میشود. این کمتحرکی یک دور باطل ایجاد میکند: کاهش فعالیت منجر به کاهش بیشتر قدرت عضلانی و در نتیجه شکنندگی بیشتر میشود.
اگر فردی سه مورد یا بیشتر از این پنج علامت را داشته باشد، معمولاً به عنوان “شکننده” (Frail) و اگر یک یا دو مورد را داشته باشد، به عنوان “پیششکننده” (Pre-Frail) طبقهبندی میشود. تشخیص و مدیریت زودهنگام میتواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش ریسک مشکلات حاد سلامتی کمک کند.این علائم ممکن است با بیماریهای قلبی مانند نارسایی قلبی یا بیماری عروق کرونری همپوشانی داشته باشند، که تشخیص و مدیریت آنها را پیچیدهتر میکند. در کلینیک تخصصی قلب دکتر زهرا سوندرومی، خدماتی مانند تست ورزش و اکو داپلر رنگی به شناسایی دقیق مشکلات قلبی در بیماران شکننده کمک میکنند تا درمان مناسب و بهموقع ارائه شود.
ارتباط شکنندگی با بیماریهای قلبی
شکنندگی و بیماریهای قلبی ارتباط نزدیکی دارند، زیرا عوامل خطر مشترکی مانند کمتحرکی، رژیم غذایی نامناسب و افزایش سن در هر دو نقش دارند. بیماریهای قلبی میتوانند شکنندگی را تشدید کنند، زیرا کاهش جریان خون به عضلات و اندامها میتواند ضعف عمومی و خستگی را افزایش دهد. از سوی دیگر، شکنندگی میتواند درمان بیماریهای قلبی را دشوارتر کند، زیرا بیماران شکننده ممکن است توانایی کمتری برای تحمل درمانهای تهاجمی مانند جراحی قلب یا داروهای قوی داشته باشند.
بهعنوان مثال، در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی، علائمی مانند تنگی نفس و خستگی میتوانند با علائم شکنندگی اشتباه گرفته شوند. آمار نشان میدهد که در میان افراد مسن مبتلا به بیماریهای قلبی و عروقی، شکنندگی خطر عوارض جدی مانند بستری شدن مکرر در بیمارستان یا مرگ زودرس را افزایش میدهد. به همین دلیل، شناسایی زودهنگام شکنندگی و مداخله بهموقع برای بهبود کیفیت زندگی بیماران بسیار مهم است.
عوامل خطر قابلکنترل برای پیشگیری از شکنندگی
بسیاری از عوامل خطر مرتبط با شکنندگی قابلکنترل هستند و با تغییر سبک زندگی میتوان از شدت آن کاست. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
1. کمتحرکی: عدم فعالیت بدنی یکی از بزرگترین عوامل خطر برای شکنندگی و بیماریهای قلبی است. فعالیتهای سبک مانند پیادهروی روزانه میتواند به حفظ قدرت عضلانی و ظرفیت هوازی کمک کند. در کلینیک تخصصی قلب دکتر زهرا سوندرومی، برنامههای بازتوانی قلبی و مشاوره ورزش سبک زندگی سالم به بیماران کمک میکند تا فعالیت بدنی مناسب با شرایط خود را در برنامه روزانهشان بگنجانند.
2. رژیم غذایی نامناسب: کمبود مواد مغذی، بهویژه پروتئین و ویتامین D، میتواند به ضعف عضلانی و کاهش اشتها منجر شود. مشاوره تغذیه در کلینیک ما به بیماران مسن کمک میکند تا رژیم غذایی متعادلی داشته باشند که هم سلامت قلب و هم قدرت عمومی بدن را حمایت کند.
3. انزوای اجتماعی: تعاملات اجتماعی و داشتن هدف در زندگی میتوانند سلامت روان و جسمانی را تقویت کنند. برنامههای بازتوانی قلبی ما شامل راهکارهایی برای بهبود سلامت روان و کاهش استرس است که میتواند به پیشگیری از شکنندگی کمک کند.
4. کنترل بیماریهای مزمن: بیماریهایی مانند فشار خون بالا یا دیابت میتوانند شکنندگی را تشدید کنند. پایش منظم با ابزارهایی مانند هولتر فشار خون و غربالگری بیماریهای قلبی در کلینیک ما به مدیریت این بیماریها و کاهش تأثیر آنها بر شکنندگی کمک میکند.
راهکارهای مدیریت شکنندگی در بیماران قلبی
مدیریت شکنندگی در بیماران قلبی نیازمند یک رویکرد جامع و چندجانبه است که شامل تشخیص دقیق، درمان مناسب و حمایت مداوم باشد. در ادامه، چند راهکار کلیدی ارائه شده است:
1. تشخیص زودهنگام: شناسایی علائم شکنندگی از طریق ارزیابیهای بالینی و ابزارهای تشخیصی میتواند به برنامهریزی درمان مناسب کمک کند. در کلینیک تخصصی قلب دکتر زهرا سوندرومی، این خدمات با دقت بالا ارائه میشوند تا وضعیت قلب و سلامت عمومی بیمار بهطور کامل بررسی شود.
2. برنامههای بازتوانی قلبی: این برنامهها شامل ورزشهای سبک، آموزش تغذیه و مدیریت استرس هستند که به بهبود قدرت و استقامت بیماران شکننده کمک میکنند. این خدمات در کلینیک ما با تمرکز بر نیازهای فردی بیماران طراحی میشوند.
3. مشاوره تخصصی پیش از درمانهای پیچیده: بیماران شکننده ممکن است برای درمانهای تهاجمی مانند جراحی قلب مناسب نباشند. مشاوره تخصصی پیش از عمل در کلینیک ما به بیماران کمک میکند تا تصمیمات آگاهانهای درباره درمانهای خود بگیرند.
4. حمایت اجتماعی و مراقبت: شبکههای حمایتی، چه از طریق خانواده و چه مراقبان حرفهای، نقش مهمی در مدیریت شکنندگی دارند. برنامهریزی زودهنگام برای مراقبت، مانند استفاده از خدمات حملونقل برای حضور در جلسات پزشکی، میتواند کیفیت زندگی را بهبود بخشد.
شکنندگی یک چالش جدی برای سالمندان، بهویژه کسانی که به بیماریهای قلبی مبتلا هستند، محسوب میشود. با این حال، با تشخیص زودهنگام، تغییرات سبک زندگی و مراقبتهای تخصصی، میتوان تأثیرات منفی آن را کاهش داد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. مدیریت همراه با رویکردی بیمارمحور، تضمین میکنند که مراقبتها با نیازها و اهداف هر فرد همراستا باشند.در مقاله های آتی به موضوع “مدیریت داروها در بیماران قلبی مسن ” خواهیم پرداخت و بررسی خواهیم کرد که چگونه میتوان مصرف داروها را در این گروه سنی بهینه کرد و از عوارض جانبی آنها پیشگیری نمود.
برای آگاهی بیشتر درباره سلامت قلب، کتاب «کاردیو اسمارت ؛ آنچه همه باید در مورد قلب و عروق بدانند» را بخوانید.
مقالات مرتبط :
بیماریهای قلبی در افراد سالمند
بازدیدها: 13
