داروهای رقیق‌کننده خون که به عنوان ضدانعقادها (Anticoagulants) شناخته می‌شوند ، برای پیشگیری یا درمان لخته‌های خونی و کاهش خطر سکته مغزی ناشی از بیماری‌های قلبی تجویز می‌شوند. یکی از شایع‌ترین علل سکته مغزی، لخته‌های خونی است که در نتیجه مشکلات قلبی مانند فیبریلاسیون دهلیزی (AFib) یا بیماری‌های عروق کرونر ایجاد می‌شود. این داروها با کاهش توانایی لخته شدن خون، از بروز این عارضه جلوگیری می‌کنند.
با این حال ، مصرف داروهای رقیق‌کننده خون می‌تواند با خطراتی از جمله خونریزی همراه باشد . خونریزی‌های جزئی مانند کبودی‌های سطحی ، خونریزی بینی یا بریدگی‌هایی که دیرتر متوقف می‌شوند ، در برخی افراد دیده می‌شود . اما در موارد نادر، خونریزی‌های شدیدتری ممکن است رخ دهد که نیاز به مداخله پزشکی دارد.
متخصصان قلب معتقدند که مزایای مصرف این داروها، به‌ویژه در بیماران با خطر بالای لخته شدن خون ، بیشتر از خطرات آن است. بنابراین ، درک صحیح از مزایا و معایب این داروها می‌تواند به بیماران در تصمیم‌گیری صحیح کمک کند.
اهمیت درک خطرات و مزایای مصرف داروهای ضدانعقاد
یکی از نگرانی‌های اصلی بیماران و حتی برخی پزشکان، احتمال خونریزی غیرقابل کنترل در هنگام مصرف این داروهاست. اما نکته مهم این است که برای بسیاری از بیماران قلبی، خطر سکته مغزی ناشی از لخته‌های خونی به‌مراتب از خطر خونریزی بیشتر است.
ارتباط بیماری‌های قلبی با خطر لخته شدن خون و سکته مغزی
برخی از بیماری‌های قلبی که خطر تشکیل لخته‌های خونی و در نتیجه سکته مغزی را افزایش می‌دهند، عبارتند از:
-
-
فیبریلاسیون دهلیزی (AFib): در این عارضه، ضربان قلب نامنظم است که می‌تواند باعث تشکیل لخته‌های خونی و حرکت آن‌ها به مغز شود.
-
نارسایی قلبی: کاهش توانایی پمپاژ خون در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی می‌تواند باعث رکود جریان خون و افزایش خطر تشکیل لخته‌های خونی شود. با این حال، استفاده از آسپرین یا سایر داروهای ضد انعقاد در این بیماران همیشه توصیه نمی‌شود، زیرا شواهد علمی کافی برای اثبات اثربخشی این داروها در پیشگیری از لخته شدن خون در نارسایی قلبی وجود ندارد. در برخی موارد، حتی ممکن است استفاده از این داروها بدون تجویز پزشک، خطر خونریزی را افزایش دهد. بنابراین، تصمیم‌گیری در مورد استفاده از داروهای ضد انعقاد در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی باید با توجه به شرایط خاص هر بیمار و تحت نظر پزشک متخصص انجام شود.
-
بیماری عروق کرونر: انسداد عروق کرونری می‌تواند منجر به کاهش خونرسانی به عضله قلب شود. اگر این کاهش خونرسانی باعث اختلال در حرکت بخشی از دیواره قلب (به عنوان مثال، بی‌تحرکی یا کاهش تحرک دیواره) شود، در مقایسه با سایر بخش‌های سالم قلب، احتمال تشکیل لخته‌های خونی در آن ناحیه افزایش می‌یابد. این لخته‌ها می‌توانند از دیواره قلب جدا شده و به عروق دیگر، از جمله عروق مغزی، منتقل شوند و باعث انسداد و عوارضی مانند سکته مغزی شوند. علاوه بر این، در بیمارانی که دچار اتساع عروق کرونر (گشاد شدن غیرطبیعی عروق) هستند، به دلیل تغییرات جریان خون و احتمال رکود خون در نواحی گشاد‌شده، خطر تشکیل لخته‌های خونی افزایش می‌یابد. به همین دلیل، این بیماران ممکن است نیاز به استفاده از داروهای رقیق‌کننده خون تحت نظر پزشک داشته باشند تا از بروز عوارض مرتبط با لخته شدن خون پیشگیری شود.
-
کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک (HCM): این بیماری به ضخیم شدن غیرطبیعی عضله قلب، به‌ویژه در بطن چپ، اشاره دارد. این ضخیم شدن باعث سخت‌تر شدن پمپاژ خون توسط قلب می‌شود. در مراحل پیشرفته، ممکن است عضلات قلب ضعیف شده و کارایی خود را از دست بدهند. این وضعیت می‌تواند منجر به تجمع خون و افزایش خطر تشکیل لخته‌های خونی شود. با این حال، استفاده از داروهای ضد لخته در بیماران مبتلا به HCM معمولاً توصیه نمی‌شود، مگر اینکه بیمار دچار آریتمی‌های خاص (مانند فیبریلاسیون دهلیزی) شده باشد که خطر لخته شدن خون را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. در چنین مواردی، تصمیم‌گیری برای شروع درمان ضد لخته باید توسط پزشک متخصص و بر اساس شرایط خاص بیمار انجام شود.
-
وجود دریچه‌های مصنوعی قلب: بیماران دارای دریچه‌های مصنوعی بیشتر در معرض تشکیل لخته‌های خونی هستند و نیاز به مصرف طولانی‌مدت داروهای رقیق‌کننده دارند.
-
محاسبه خطر سکته مغزی با استفاده از سیستم امتیازدهی CHA₂DS₂-VASc
برای ارزیابی احتمال سکته مغزی در افراد مبتلا به AFib، سیستم CHA₂DS₂-VASc یکی از ابزارهای مهم است. این سیستم با بررسی عوامل خطر به هر فرد امتیاز مشخصی می‌دهد:
| عامل خطر | امتیاز |
| نارسایی قلبی | ۱ |
| فشار خون بالا | ۱ |
| سن بالای ۷۵ سال | ۲ |
| دیابت نوع ۲ | ۱ |
| سکته مغزی یا سکته خفیف | ۲ |
| بیماری عروقی (حمله قلبی، بیماری عروق محیطی) | ۱ |
| سن ۶۵-۷۴ سال | ۱ |
| جنسیت مؤنث | ۱ |
تفسیر امتیازات
-
۰ امتیاز: خطر سکته کم است؛ معمولاً نیازی به داروهای ضدانعقاد نیست.
-
۱ امتیاز: احتمال متوسط سکته؛ نیاز به بررسی بیشتر دارد.
-
۲ امتیاز یا بیشتر: احتمال سکته بالا است و مصرف داروهای رقیق‌کننده توصیه می‌شود.
برای مثال، اگر فردی ۷۵ ساله باشد، دیابت و فشار خون بالا داشته باشد، امتیاز وی ۴ خواهد بود که معادل ۴.۸٪ احتمال سکته مغزی در سال آینده است. با افزایش امتیاز، خطر سکته نیز افزایش می‌یابد.
بررسی خطر خونریزی در هنگام مصرف داروهای ضدانعقاد
در حالی که احتمال خونریزی جدی ناشی از مصرف داروهای رقیق‌کننده خون بین ۲٪ تا ۳٪ در سال است، احتمال سکته مغزی در افراد مبتلا به AFib حدود ۵٪ در سال است. بنابراین، در بسیاری از موارد، مزایای مصرف این داروها بیشتر از خطرات آن است.
برخی از شرایطی که احتمال خونریزی را افزایش می‌دهند، عبارتند از:
-
-
بیماری‌های کلیوی
-
مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن
-
سابقه خونریزی گوارشی
-
مصرف همزمان داروهای دیگر که بر انعقاد خون تأثیر می‌گذارند
-
سبک زندگی (مصرف الکل، سیگار و رژیم غذایی نامناسب)
-
محاسبه خطر خونریزی با استفاده از سیستم امتیازدهی HAS-BLED
سیستم HAS-BLED یک ابزار ارزیابی است که خطر خونریزی را در بیمارانی که داروهای ضدانعقاد مصرف می‌کنند، تعیین می‌کند. این سیستم به هر یک از عوامل خطر یک امتیاز اختصاص می‌دهد:
| عامل خطر | امتیاز |
| فشار خون بالا (SBP >160 mmHg) | 1 |
| عملکرد غیرطبیعی کلیه (دیالیز یا کراتینین بالا) یا کبد (سیروز، آنزیم‌های کبدی بالا) | 1 برای هر مورد (حداکثر 2) |
| سابقه سکته مغزی | 1 |
| سابقه خونریزی جدی یا استعداد خونریزی | 1 |
| نارسایی کلیه یا کبد | 1 |
| سن بالای ۶۵ سال | 1 |
| مصرف داروهایی که خطر خونریزی را افزایش می‌دهند (NSAIDs، ضدپلاکت‌ها، الکل) | 1 برای هر مورد (حداکثر 2) |
تفسیر امتیازات
-
- 0 تا 2 امتیاز: خطر خونریزی کم
- 3 امتیاز یا بیشتر: خطر خونریزی بالا؛ نیاز به احتیاط بیشتر و بررسی مداوم
برای مثال، اگر بیماری فشار خون بالا داشته باشد، ۷۰ ساله باشد و از داروهای ضدپلاکتی استفاده کند، امتیاز وی 3 خواهد بود که نشان‌دهنده خطر بالای خونریزی است.
استفاده از HAS-BLED به پزشکان کمک می‌کند که میزان احتیاط در تجویز داروهای ضدانعقاد را تنظیم کنند و در صورت نیاز، اقدامات پیشگیرانه برای کاهش خطر خونریزی انجام دهند.
انتخاب داروی مناسب بر اساس نیاز بیمار
داروهای رقیق‌کننده خون در دو دسته اصلی قرار می‌گیرند:
-
-
وارفارین (Coumadin): دارویی قدیمی‌تر که نیاز به نظارت منظم از طریق آزمایش INR دارد.
-
داروهای جدیدتر مانند ریواروکسابان (Xarelto)، دابیگاتران (Pradaxa) و آپیکسابان (Eliquis): این داروها نیازی به پایش مداوم ندارند و تداخل غذایی کمتری دارند.
-
عواملی که در انتخاب نوع دارو مؤثرند:
-
-
هزینه: برخی داروها گران‌تر از بقیه هستند.
-
نیاز به آزمایش خون: وارفارین نیاز به پایش INR دارد، درحالی‌که داروهای جدیدتر این نیاز را ندارند.
-
محدودیت‌های غذایی: وارفارین با ویتامین K تداخل دارد و بیماران باید مصرف سبزیجات برگ‌دار را کنترل کنند.
-
تعداد دفعات مصرف: برخی داروها یک‌بار در روز و برخی دو بار در روز مصرف می‌شوند.
مصرف داروهای ضدانعقاد: سوالات متداول و پاسخ‌ها
چرا باید داروی ضدانعقاد مصرف کنم؟
داروهای ضدانعقاد (رقیق‌کننده‌های خون) از تشکیل لخته‌های خونی جلوگیری می‌کنند و احتمال سکته مغزی را کاهش می‌دهند. این داروها به‌ویژه برای افرادی که دچار فیبریلاسیون دهلیزی هستند یا دریچه مصنوعی فلزی دارند، ضروری‌اند.
چه مدت باید این داروها را مصرف کنم؟
مدت زمان مصرف داروهای ضدانعقاد بسته به شرایط پزشکی هر فرد متفاوت است. برخی بیماران نیاز دارند که مادام‌العمر از این داروها استفاده کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است پس از یک دوره درمانی بتوانند مصرف را متوقف کنند. پزشک معالج بهترین تصمیم را در این مورد خواهد گرفت.
اگر روش‌های تخریب بافتی یا شوک قلبی انجام دهم، آیا هنوز به داروی ضدانعقاد نیاز دارم؟
در بیشتر موارد، حتی پس از انجام روش‌هایی مانند ایبلِیشن (Ablation) یا کاردیوورژن (Cardioversion)، همچنان خطر تشکیل لخته‌های خونی وجود دارد. پزشک شما با توجه به شرایط خاصتان تصمیم خواهد گرفت که آیا مصرف دارو باید ادامه یابد یا خیر.
خطر سکته مغزی در مقایسه با خطر خونریزی چقدر است؟
پزشک برای ارزیابی این خطر از ابزارهای CHA₂DS₂-VASc برای بررسی احتمال سکته مغزی و HAS-BLED برای بررسی خطر خونریزی استفاده می‌کند. هرچه امتیاز در سیستم CHA₂DS₂-VASc بالاتر باشد، احتمال بروز سکته مغزی بیشتر خواهد بود.
آیا محدودیت غذایی خواهم داشت؟
بله، برخی از داروهای ضدانعقاد مانند وارفارین تحت تأثیر ویتامین K موجود در غذاهایی مانند سبزیجات برگ‌دار هستند. در این موارد، باید مصرف این مواد به‌صورت یکنواخت انجام شود. اما داروهای جدیدتر مانند ریواروکسابان و آپیکسابان چنین محدودیتی ندارند.
علائم خونریزی شدید چیست و چه اقداماتی باید انجام دهم؟
علائمی که ممکن است نشان‌دهنده خونریزی شدید باشند، شامل:
-
-
خونریزی طولانی‌مدت بینی
-
وجود خون در ادرار یا مدفوع
-
کبودی‌های غیرعادی روی پوست
-
سردرد شدید و ناگهانی
-
در صورت مشاهده این علائم، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
آیا لازم است داروهای دیگر مانند آسپرین را قطع کنم؟
برخی داروها مانند آسپرین و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهند. پزشک شما تشخیص می‌دهد که آیا نیاز به قطع یا تنظیم دوز این داروها دارید یا خیر.
آیا نیاز به انجام آزمایش‌های منظم دارم؟
اگر وارفارین مصرف می‌کنید، نیاز به آزمایش‌های منظم PT/INR برای بررسی میزان انعقاد خون دارید. اما داروهای ضدانعقاد جدیدتر معمولاً نیازی به آزمایش‌های مداوم ندارند.
رقیق‌کننده‌های خون نقشی حیاتی در پیشگیری از لخته‌های خونی و سکته مغزی دارند، به‌ویژه در بیماران قلبی که در معرض خطر بالای لخته شدن خون هستند. اگرچه مصرف این داروها ممکن است خطر خونریزی داشته باشد، اما در اغلب موارد، مزایای آن‌ها به‌ویژه برای بیماران مبتلا به AFib، نارسایی قلبی یا بیماری‌های عروق کرونر، بسیار بیشتر از خطرات آن است.
برای آگاهی بیشتر درباره سلامت قلب، کتاب «کاردیو اسمارت ؛ آنچه همه باید در مورد قلب و عروق بدانند» را بخوانید.
بازدیدها: 18
